کتاب اژدهای بهشتی: تأملاتی دربارهٔ تکامل هوش انسانی اثر کارل سیگن ، معرفی و آنالیز - آیان کتاب

دربارهٔ نویسنده: کارل سیگن

کارل سیگن (1934-1996) اخترشناس، زیست شناس سیاره ای و نویسندهٔ آمریکایی بود که به عنوان یکی از بزرگ ترین مروّجان علم در قرن بیستم شناخته می گردد. او تحصیلات خود را در دانشگاه شیکاگو به خاتمه رساند و سپس به عنوان استاد نجوم و علوم فضایی در دانشگاه کرنل مشغول به کار شد. سیگن در پروژه های فضایی مهمی مانند مأموریت های وویجر، پایونیر و گالیله نقش کلیدی ایفا کرد. او بعلاوه بنیان گذار انجمن سیاره ای بود که به ترویج علم و اکتشافات فضایی می پردازد. سیگن با نوشتن کتاب های علمی برای عموم مردم، از جمله کیهان و نقطهٔ آبی کمرنگ، به معروفیت دنیای رسید. او در برنامه های تلویزیونی متعددی حضور یافت و با زبان ساده و شیوا، مفاهیم پیچیدهٔ علمی را برای مخاطبان عمومی شرح داد. سیگن تا خاتمه عمر خود به ترویج تفکر علمی و مقابله با خرافات و شبه علم ادامه داد.

چکیده کتاب

کارل سیگن در اژدهای بهشتی کوشش می نماید ریشه های تکامل هوش انسان را از دیدگاه علمی، زیست شناختی و اسطوره ای آنالیز کند. او در ابتدای کتاب، تاریخچهٔ شکل گیری کیهان را شرح می دهد و جایگاه انسان را در این بستر بزرگ زمانی معین می نماید. سیگن مفهوم تقویم کیهانی را معرفی می نماید که در آن تاریخ کل دنیا در قالب یک سال فشرده شده و نشان می دهد که پیدایش انسان تنها در واپسین لحظات این سال اتفاق افتاده است. او با این تصویرسازی خلاقانه، بر ناپایداری و جوانی نسبی گونهٔ انسان تأکید می نماید. سپس نویسنده به سراغ ساختار مغز انسان می رود و از نظریه مغز سه گانه (Triune Brain) استفاده می نماید. این نظریه مغز انسان را به سه لایهٔ تکاملی تقسیم می نماید: مغز خزنده، دستگاه لیمبیک و نئوکورتکس. سیگن شرح می دهد که هر یک از این بخش ها وظایف خاص خود را دارند و تعامل میان آن ها رفتار پیچیدهٔ انسانی را ممکن ساخته است.

در ادامه، سیگن به آنالیز دقیق تر ساختار مغزهای حیوانات مختلف می پردازد و شباهت ها و تفاوت های آن ها را با مغز انسان تحلیل می نماید. او با اشاره به تکامل تدریجی این ساختارها، نشان می دهد که بسیاری از ویژگی هایی که ما انسان ها به عنوان اختصاصی می پنداریم، در شکل های ابتدایی تر در دیگر گونه ها نیز وجود دارند. سیگن به ویژه بر نقش سیستم لیمبیک در فراوری احساسات و حافظهٔ هیجانی تأکید می نماید. او اعتقاد دارد که احساسات نقش مهمی در بقای انسان و سایر موجودات بازی نموده اند. به عقیده او، رفتارهای غریزی مانند ترس از مارها و تاریکی، ریشه در بخش های قدیمی تر مغز دارند. سیگن این ویژگی های غریزی را با داستان های اسطوره ای که در فرهنگ های مختلف شکل گرفته اند پیوند می دهد. به باور او، وجود اژدهایان و مارهای افسانه ای در اسطوره ها بازتابی از ترس های کهن بشر است.

یکی دیگر از مباحث اصلی کتاب، موضوع زبان و توانایی های شناختی است. سیگن آنالیز می نماید که چگونه زبان، ابزار قدرتمندی برای انتقال دانش و تجربه از نسلی به نسل دیگر شده است. او تفاوت میان هوش طبیعی انسان و توانایی های شناختی حیوانات را مورد بحث قرار می دهد. در این بخش، کارل سیگن به پژوهش هایی دربارهٔ آموزش زبان اشاره می نماید که در خصوص شامپانزه ها و دلفین ها صورت گرفته بود. او نشان می دهد که این جانوران نیز تا حدی قابلیت یادگیری زبان نمادین را دارند، گرچه هیچ گاه به پیچیدگی زبان انسانی نمی رسند. سیگن زبان را مهم ترین جهش تکاملی بشر می داند که باعث شده ما بتوانیم فرهنگ، هنر، علم و فناوری را توسعه دهیم. او در عین حال به محدودیت های مغز انسان در پردازش اطلاعات نیز توجه می نماید و به ضرورت هوش مصنوعی اشاره ای ضمنی دارد.

در بخش های میانی کتاب، سیگن به بحث دربارهٔ رؤیا و خواب می پردازد و نظریه هایی دربارهٔ نقش احتمالی رؤیاها در پردازش اطلاعات مغزی ارائه می دهد. او پیشنهاد می نماید که رؤیا ممکن است یک فرآیند شبیه سازی فکری باشد که در آن مغز انسان سناریوهای مختلف بقا را در محیط های فرضی تمرین می نماید. این دیدگاه، خواب را نه تنها به عنوان یک حالت استراحت، بلکه به عنوان یک ابزار تکاملی مهم معرفی می نماید. سیگن بعلاوه تأکید می نماید که رؤیاها اغلب ویژگی هایی غریزی دارند و به رفتارهای ابتدایی مغز خزنده مرتبط اند. از نگاه او، خوابیدن و رؤیا تماشا از ابتدایی ترین عملنمودهای مغز برای بقا در محیط های ناامن گذشته بوده است. او از همین مسیر به آنالیز تفاوت خواب در انسان و حیوانات پرداخته و نقش نئوکورتکس را در رویاهای پیچیده تر انسان ها تحلیل می نماید. این تحلیل به خواننده یاری می نماید تا خواب را نه صرفاً به عنوان پدیده ای رازآمیز، بلکه به عنوان پدیده ای تکاملی بفهمد.

در بخش خاتمهی کتاب، سیگن آینده هوش انسانی را به طور اجمالی آنالیز می نماید و این سؤال را مطرح می نماید که آیا ممکن است ماشین ها نیز روزی به سطحی از آگاهی برسند؟ او پیشرفت های اولیه در زمینه شبیه سازی فرآیندهای شناختی به وسیله کامپیوترها را توصیف می نماید و به محدودیت های این فناوری اشاره می نماید. سیگن معتقد است که توسعه هوش مصنوعی، چالش ها و فرصت های جدیدی برای انسان به وجود خواهد آورد. در این بخش، او هوشمندانه به ارتباط میان تکامل زیستی و تکامل فناورانه اشاره می نماید. بعلاوه نسبت به خطرات بالقوه ای که ممکن است از سوءاستفاده از فناوری ناشی گردد، هشدار می دهد. در خاتمه، سیگن بر این نکته تأکید می نماید که درک عمیق تر از منشأ و مسیر تکامل فکر انسانی، نه تنها برای فهم بهتر خودمان، بلکه برای تضمین بقای آینده گونه ما حیاتی است. او کتاب را با دعوت به کنجکاوی علمی و پذیرش مسئولیت های اخلاقی دانش به خاتمه می برد.