28 درصد جمعیت از دسترسی به اینترنت محروم هستند - آیان کتاب

نشست آینده دانش و کتاب در پرتو تحولات فضای مجازی از مجموعه نشست های خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت هفته کتاب، با سخنرانی رضا ماحوزی و جبار رحمانی، اعضای هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار گشت.

جبار رحمانی در ابتدای این نشست با اشاره به سرانه 12 و نیم دقیقه ای مطالعه کتاب در ایران گفت: در یک رابطه خلاقانه با مصرف کنندگان فضای مجازی می توان تا حد زیادی مشکل دسترسی به کتاب و دانش را در کشور کاهش داد ولی اینکه فضای مجازی درباره حفاظت و کاربردی کردن دانش چه می تواند بکند هنوز معلوم نیست.

وی در عین حال با اشاره به اینکه طبق آمار رسمی 28 درصد جمعیت کشور از دسترسی به اینترنت محروم اند و بخش قابل توجهی از کسانی که به اینترنت دسترسی دارند مهارت های بسیار پایینی در این زمینه دارند، گفت: رسیدن به جامعه دانایی منوط به این است که این جمعیت حدود 30 درصدی را نادیده نگیریم و لذا نمی توانیم تمام استراتژی های خود را معطوف به فضای مجازی کنیم.

رحمانی شرح داد: در فضای کنونی لازم است که سیاستگذاران ما، نابرابری های موجود را در نظر بگیرند و در این صورت است که می توان دانش را از انحصار خارج کرد و در جهت توسعه پایدار به خدمت گرفت.

رضا ماحوزی، معاون پژوهشی و آموزشی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم طی سخنانی در این نشست با بیان اینکه کتاب همواره تریبون اندیشه ها و ساخت اجتماعی و نهادی آموزش بوده است، گفت: مؤلفه های مختلف میدان پژوهش یعنی موضوعات، ابزارها، سفارش دهنده ها و مصرف کنندگان پژوهش در سال های اخیر دستخوش تغییر شده و وارد قلمرو تازه ای از نظام دانائی شده ایم. فضایی که فراتر از مرزهای سیاسی، زبانی و فرهنگی و … است.

وی گفت: در ابتدای سال 2020 در پی پاندمی کرونا با شوکی بسیار بزرگ روبرو شدیم که تعطیلی دانشگاه ها و توقف شاهراه تعاملات علمی بخشی از آن ها بود. با این حال مراکز آکادمیک جهان به پشتوانه 10 سال کاری که طی انقلاب صنعتی چهارم (هوش مصنوعی، بیگ دیتا و اینترنت) اجرا شده بود سعی کردند پژوهش و تعاملات علمی را در میدانی با مؤلفه های جدید دنبال کنند.

ماحوزی با بیان اینکه فضای جدید کنشگران را به شکل دیگری به هم متصل کرده است، گفت: در میدان پژوهشی جدید، مؤلفه های چهارگانه پیشین تغییر یافته و این بار نه تنها عرصه های جدید پژوهشی وارد میدان تحقیق شده اند بلکه ابزارهای تحقیق و سفارش دهندگان و مصرف کنندگان آن ها هم در سپهری جهانی تغییر می کنند. در نتیجه اگر قالب قبلی بیان پژوهش ها، فقط کتاب بود و قالب های دیگر بر اساس آن شکل می گرفت، امروز این نسبت کاملاً عوض شده و قالب هایی پدید آمده است که ممکن است از ابتدا در قالب کتاب ایجاد نشده باشند.

عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: در شرایط جدید با دانشگاهی روبرو خواهیم بود که در آن، هم کلاسی هست و هم نیست، هم کتابخانه ای هست و هم کتابخانه ای نیست، هم خوابگاهی هست و هم خوابگاهی نیست. در اینجا دانشجویان و استادان به شیوه های متعدد با هم تعامل دارند و ابزارهای پژوهش هم فقط محدود به قالب کتاب نیست بلکه قالب های جایگزین کتاب، بقدری متنوع می شوند که کتاب یکی از آن هزاران قالب خواهد شد.

ماحوزی شرح داد: بنابراین با زیرساخت های اینترنتی که فراهم می شود تا 10 سال آینده به چنین تصویری از دانشگاه و پژوهش می رسیم که سؤالات و موضوعات زیادی درباره آن قابل طرح است. مثلاً باید دید شهروند جهانی در جهانی جدید. چه تعریفی دارد و جامعه ای که می خواهد به صورت مجازی زیست کند چه تعریفی از مسائل خودش دارد. این انسان وقتی می خواهد از اخلاق حرف بزند از چه سخن می گوید؟ داده های علوم انسانی و اجتماعی برای تعریف انسان کوچ کرده به این جهانی جدید چه تفاوتی با داده های قدیم دارد؟

وی با بیان اینکه امروز با شکاف دیجیتالی گسترده ای در ایران روبرویم گفت: کرونا باعث شد که متوجه شویم که در این زمینه چه مسائلی داریم و اتفاقات انقلاب صنعتی چهارم چه شرایطی را رقم زده که تا به امروز از آن غافل بوده ایم.

ماحوزی با بیان اینکه امروز معلمان ایرانی حتی در پایتخت در دسترسی به اینترنت مسائل زیادی دارند گفت: اگر مسائل و شکاف موجود در کشور کم و کمتر شود، با توسعه زیرساخت های اینترنتی، فائق آمدن بر سایر مسائل و برطرف شکاف های فرهنگی، اجتماعی و … در داخل و نیز کاهش فاصله موجود با کشورهای دیگر تسهیل خواهد شد.

عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با تأکید بر اینکه آینده نوع خاصی از دموکراسی و اخلاق و شهروندی جهانی را طلب می کند گفت: همان طور که در کتاب آموزش عالی و بحران کرونا در ایران بیان کردم مدیران ما در شرایطی پادرهوا هستند بدین شکل که در حسرت بازگشت به گذشته و نگاهی به آینده هستیم. با گذشت 9 ماه از پاندمی کرونا هنوز در حال زجر کشیدن هستیم به دلیل اینکه از مهدکودک تا دانشگاه هنوز از زیرساخت های اینترنتی لازم برای آموزش های بدیل محرومیم. اگر این مسائل برطرف نشود و نتوانیم فرزندان خود را برای زندگی در جهان آینده مهیا کنیم با تحولات سریع سایبری سرنوشت بسیار تلخی خواهیم داشت.

ماحوزی در عین حال گفت: اگر کرونا را به عنوان یک فرصت نگاه کنیم می توانیم با استفاده از تجارب این دوره شکافی را که با جهان داریم ترمیم کنیم. قطعاً به گذشته برنمی گردیم و اگر مسؤولان امر راه خطا پیش نگیرند فضای متنوع و افق روشن تری پیش رو خواهیم داشت.،مهر