روایت دفاع مقدس نیازمند رمان است، هیام لباس رمان را به واقعیت حلبچه پوشانده است - آیان کتاب

هیام، نمونه و ثمره محصولات جنگی است. گازهای خردلی که به جنین درون رحم مادری جنگ زده هم رحم نمی نماید، دهه نود همان قرن، دورن ریه های شخصیت اصلی این داستان جریان دارد.

طرح اصلی داستان از تدفین شهید گمنام در فضای فرهنگی و علمی دانشگاه ریشه می گیرد. همان جریان سیال فرهنگی که در کمتر از یک دهه مرسوم شده و خرده فرهنگ های دو نسل متفاوت را در عمق و ریشه و ساخت های فکری به هم پیوند می دهد و تئوری های بیمار و ناکارآمد ضد فرهنگ ایثار و شهادت را به بن بست می رساند، منشاء اتفاقات این رمان است.در این داستان از تعبیر و تفسیر افکار شخصیت داستان پرهیز شده است چون نویسنده می خواسته نقطه قوت این رمان، زبان همه فهم عامیانه باشد و خالی از پیچیدگی های گمراه نماینده، تا در پایان برداشت های کیفی داستان به خود مخاطب محول گردد ضمن اینکه تمام سعی نویسنده بر این بوده است که یک شخصیت مردمی بسازد و از قهرمان سازی بپرهیزد. با لیلا قربانی، نویسنده کتاب هیام به تبادل نظر پرداختیم. حاصل این تبادل نظر را در ادامه می خوانیم.

تألیف کتاب هیام چگونه شکل گرفت و نخستین جرقه های آن چگونه و کجا زده شد؟

کاملاً اتفاقی بود. من در دانشگاه ادبیات خواندم. سال دوم دانشگاه بودم که بر حسب تصمیم شورای فرهنگی دانشگاه قرار بود زندگینامه شهدای دانشگاه در قالب کتابی منتشر گردد. آن زمان فقط جمع آوری اطلاعات به عهده ما بود. برای مشورت درباره نویسنده کتاب با آقای رضا امیرخانی تماس گرفتم. ایشان احتمالاً از جهت نکته سنجی بود که کمی درباره تحصیلات و علاقه ام به نوشتن پرسیدند، بعد هم پیشنهاد دادند خود من بنویسم. راستش این پیشنهاد وسوسه ام کرد. تحت نظر اساتیدم آغاز به نوشتن کردم و بعد از سه سال به عنوان اولین کتابم چاپ شد.

درباره عنوان کتاب شرح می دهید که ماجرای آن چیست؟

هیام، شخصیت اصلی کتاب و جنسیت وی را معرفی می نماید که زن هست. کتاب هیام قصه یک مادر و دختر است. مادری که در آلمان عظیم شده و کاملاً با محیط ایران بیگانه است و وقتی خبری از همسرش به دستش نمی رسد، نگران می گردد و فکر می نماید شاید برای همسرش اتفاقی افتاده و برای پیدا کردن همسرش وارد ایران می گردد و تا دل جنگ و خط مقدم در کردستان و مریوان پیش می رود و از آنجا که پزشک بوده همان جا می ماند و با توجه به اینکه به دلیل توصیف هایی که از پدرش شنیده بود، افکار منفی نسبت به ایرانی ها در ذهنش شکل گرفته بود، می ترسید خودش را معرفی کند و خیلی اتفاقی به جای شخصیت دیگری که از قضا او هم پزشک بوده به منطقه می رود و برای پیدا کردن همسرش مدتی مجبور می گردد آنجا بماند، ولی وقتی ناامید می گردد و می خواهد برگردد. با بمباران شیمیایی حلبچه روبرو می گردد و برای یاری به مردم تصمیم می گیرد که در منطقه بماند. همان موقع ایشان باردار بودند و در واقع هیام شخصیت دوم کتاب که فرزند این خانم هست در اثر استنشاق گازهای شیمیایی در دوران جنینی دچار مسائلی می گردد.

قصه این کتاب زمانی رخ داد که من خودم به عینه بچه هایی را دیدم که اصلاً جنگ را ندیده اند اما به صورت ژنتیکی از پدر و مادر خود ارثیه جنگ را به یادگار داشتند.

به عنوان یک نویسنده، تعریف شما از جنگ تحمیلی و بمباران شیمیایی چیست؟

عرف به عنوان ریشه تعریف، یعنی شناختن و درک کردن، اما چون ما بعد از جنگ تحمیلی به جهان آمده ایم، هرچه راجع به جنگ می دانیم همان است که شنیده و بعدها آثار آن را دیده ایم و اینکه درمورد سوژه بمباران شیمیایی نوشتم به نظر خودم افرادی که دچار این مشکل شدند و همچنان هم با آن درگیر هستند، خیلی مظلوم واقع شده اند و در فیلم ها و کتاب ها کمتر به این موضوع پرداخته شده است.

اما اگر بخواهیم واقعه بمباران شیمیایی حلبچه و سردشت را براساس چیزهایی که دیده ایم به زبان بیاوریم، واقعاً دردناک است و مرگ تدریجی ملتی را می توان در این بمباران دید و درواقع نسل کشی مردم کرد عراق را در این بمباران شاهد بودیم و این طور نبوده که در لحظه مردم را بکشند، بلکه مسمومیتی را ایجاد می کردند که در جسم انسان ها می ماند و حتی به نسل بعد منتقل می شد. تصور کنید این نسل که قرار است نسل پویای جامعه باشد، بیمار باشند، با این شرایط چرخه کشور از کار می افتد و این مرگ تدریجی یک ملت را نتیجه می دهد. مثل آنچه در هیروشیما رخ داد و تا چند نسل مردم را فلج کرد.

چرا مثل بسیاری دیگر از نویسنده ها، کتاب را در قالب خاطره یا زندگینامه ننوشتید و قالب رمان را انتخاب کردید؟

معمولاً داستان هایی که درمورد جنگ نوشته می گردد خطی یا شخصیتی است. دفاع مقدس برای ما دفاع مقدس و قابل تقدیس است، اما برای آنها که در کشورهای دیگر هستند، شاید این گونه نباشد. بنابراین من از داستان گذشتم و وارد رمان شدم، چون رمان مرز ندارد و شما با رمان می توانید سبک فکری خود را منتقل کنید. واقعیت این است که اگر درمورد شخصیت خاصی بنویسید این شخصیت برای من و شما شناخته شده است و ترغیب می شویم که درمورد ایشان بخوانیم، اما در کشورهای دیگر رمان یک سبک شناخته شده جهانی است و همه دوست دارند داستان های ساخته و پرداخته ذهن نویسنده را بخوانند به همین دلیل سعی کردم از این حوزه ورود کنم.

شخصیت هایی که در کتاب هیام به آنها پرداخته شده، پرستار و پزشک هستند و بعضی نیز شخصیت هایی هستند که نقش کوتاهی در سینما دارند. درمورد آنها تحقیق کردم و داستانک های قصه نیز یا بر اساس زندگی واقعی آن هاست و یا براساس آنچه که از رزمنده ها و پزشکان شنیده ام و درواقع سعی کردم لباس رمان را به واقعیت حلبچه بپوشانم.

هر قصه که ساخته می گردد، قطعاً یک ذهنیت خارجی درمورد آن وجود دارد، در رابطه با این کتاب نیز شخصیت هایی که در کتاب آورده شده، واقعیت دارند، مثلاً در یکی از داستانک ها به داستان زندگی یک پسربچه 17 ساله پرداخته شده که با اینکه مجروح است؛ اما می خواهد از بیمارستان فرار کند و دوباره به جبهه برگردد. همه این داستان ها براساس واقعیت و به سبک رمان نوشته شده اند که سبک جهانی است.

با توجه به اینکه کتاب هیام را تألیف نموده اید، و در بخشی از آن به موضوع بمباران شیمیایی اشاره نموده اید درباره انتظارات و دغدغه های مصدومان این حادثه شرح دهید؟

مصدومان این حادثه مسائل زیادی دارند از جمله دارو و خیلی از آن ها به عنوان جانباز شناخته نمی شوند. مخصوصا بچه هایی که بعد از جنگ با بیماری به دنیا آمدند، دیگر کسی آنها را جانباز ندید و دغدغه شان درمان و تأمین هزینه درمانشان است.

محورهای اصلی این کتاب چیست و بیشتر بر چه ابعادی تاکید داشته اید؟

قصه اصلی کتاب، قصه حضور زن ها در جهاد اجتماعی است و در 5 فصل اول کتاب نمونه هایی از بانوان که در دوران پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) در جنگ ها حضور داشته اند را آورده ام و علتش این بود که می خواستم این را بگویم که چقدر به حضور زن ها در جنگ توجه نشان می دادند و نمونه شاخص آن را حضرت زهرا(س) می دانیم که در غزوات برای پرستاری از مجروحین می رفتند.

در کل کتاب می خواستم بگویم که در اسلام زن، جامعه گریز نیست و در کتاب هیام، زن در جایگاهی است که نه او را سرباز می دانند و نه جانباز؛ اما خارج از همه این تعاریف، زن محدود به دیوارهای خانه نیست و فداکاری بانوان بود که دوشادوش رزمنده ها این آزادی و عزت را برای کشور ما به ارمغان آورد و می خواستم کتاب هیام نمایانگر این موضوع باشد.

کتاب در اصل شامل دو بخش است. قصه سارا و هیام که قصه سارا حضور بانوان در دفاع مقدس است و فردی که خارجی است و شناختی از ایران و اسلام نداشته و در خلال جنگ وارد کشور می گردد؛ اما قصه هیام قصه جوانانی است که نه جنگ را دیدند و نه دخالتی در آن داشتند ؛ اما با بمباران شیمیایی دست و پنجه نرم می نمایند و در واقع کشتار خاموش انجام شده؛ اما این موضوع در کشور ما غریب است و کمتر به آن پرداخته شده است.

از نظر شما در حال حاضر و در سال 1400 که بیش از سه دهه از جنگ تحمیلی می گذرد، موضوعی به نام ناگفته های جبهه و جنگ وجود دارد؟

قطعاً وجود دارد و این یک پدیده انکارنشدنی است، مثل کتاب هیام که قصه افرادی است که شاید هیچ وقت کسی آنها را به چشم جانباز ندید. واقعیت این است که تخریب های جنگ فقط منحصر به آن برهه زمانی نیست؛ مثل بمباران شیمیایی که آینده یک کشور را هدف گرفتند.