چه چیزی گاندو را تهدید می نماید؟ - آیان کتاب

به گزارش گروه اجتماعی خبرنگاران، گاندو یا تمساح مردابی در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در رده گونه های آسیب پذیر واقع شده است، جمعیت گاندو در ایران حدود 500 سر تخمین زده شده است، از ویژگی های شاخص این حیوان پراکندگی وسیع آن در منطقه است، اما عمده جمعیت آن در سد پیشین در سیستان و بلوچستان متمرکز است.

عوامل مختلفی مانند تغییر اقلیم، کم آبی، جاده سازی ها، آلودگی رودخانه ها و باور های سنتی مبنی بر دارویی بودن گوشت این حیوان در خارج از کشور جزو عوامل تهدید این خزنده ارزشمند است، اما در این میان یکی از مهمترین عوامل تهدید تغییر اقلیم است، چون در تعین جنیست این حیوان نقش اساسی دارد، چون جنسیت نوزاد تمساح ها به وسیله دمای لانه مشخص می گردد نه ژنتیک بنابراین با ادامه شرایط اقلیمی ممکن است در سال های آینده تمساح داشته باشیم، اما فقط یک جنس نر یا ماده باشند که عظیمترین تهدید برای این گونه خزنده است.

گاندو یا تمساح پوزه کوتاه یکی از قدیمی ترین خزنده ها در ایران است، در واقع نوعی کروکودیل بومی شبه قاره هند و مناطق اطراف است که در کشور های هند، بنگلادش، پاکستان، ایران، سریلانکا و برمه زندگی می نماید، گاندو تنها کروکودیل بومی پاکستان و ایران و عظیم ترین خزنده این دو کشور و همچنین پرشمارترین کروکودیل در کشور هندوستان است. به گاندو در ایران، تمساح ایرانی نیز گفته می گردد. زیستگاه اصلی این تمساح 380 هزار هکتار مساحت دارد که با نام منطقه حفاظت شده گاندو تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران واقع شده است.

بیشتر این تمساح ها در برکه های میان راسک و باهوکلات و باتلاق های دلگان و کلانی (در جنوب استان سیستان و بلوچستان) متمرکز هستند. در گذشته های دور قلمرو زیستی این تمساح تا سواحل جنوب عراق نیز امتداد داشت، مشکل اصلی گاندو در این منطقه خشکسالی و کم آبی است که پناهگاه و غذای گاندو ها را از آن ها می گیرد به ویژه نوزادان گاندو ها که به بی آبی و گرما حساس ترند.

حوزه پراکنش گاندو یا تمساح مردابی در ایران غربی ترین حوزه پراکنش جهانی آن است، یعنی اینکه ما به سمت شرق که حرکت کنیم حوزه پراکنش آن از هند و سری لانکا آغاز می گردد و به سمت پاکستان و سپس ایران می آید، این حوزه پراکنش کنونی تمساح مردابی در طبیعت است. البته در گذشته در برمه، بوتان و بنگلادش نیز بوده، اما اکنون دیگر در طبیعت این کشور ها منقرض شده، بنابراین الآن جمعیت طبیعی آن فقط در هند، سری لانکا، پاکستان و ایران است.

گاندو حیوانی اجتماعی است و از رفتار های جالب این حیوان حفر کانال های عمیق در کنار رودخانه ها و آبگیر های محل زندگی خود است، این حیوان با حفر این کانال ها که چندین متر عمق داشته و طول آن ها تا 15 متر نیز می رسد هم پناهگاهی برای زندگی و استراحت خود در ساعت های گرم روز تهیه می نماید و هم از تبخیر آب جلوگیری نموده و با ذخیره آب در کانال ها به حفظ آب برکه ها و تالاب ها در فصل های گرم و ایام خشکسالی یاری می نماید؛ به همین دلیل مردم بومی علاقه زیادی به این حیوان دارند و معتقدند که هر جا گاندو باشد آب فراوان است؛ بنابراین در این شرایط کم آبی این خصلت گاندو نعمت عظیمی برای حفظ منابع آبی است و این مهم را اهالی بومی خوب درک نموده اند. گاندو که به زبان محلی به معنای راه رونده بر روی شکم است، در بلوچستان در حوضه رودخانه های سرباز، باهو کلات، خواجو، نهنگ و سد پیشین زندگی می نماید.

با توجه به اهمیت حفاظت ازاین گونه ارزشمند، سازمان حفاظت محیط زیست برنامه حفاظت گاندو را تهیه و به استان ها ابلاغ نموده است و در بازنگری مبالغ جریمه شکار و آسیب به حیات وحش؛ جریمه آسیب به گاندو را 30 میلیون تومان مشخص کرد.

اصغر مبارکی عضو گروه تخصصی کروکودیل وابسته به اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: حوزه پراکنش گاندو در ایران حاشیه ای ترین زیستگاه این گونه است، زیستگاه اصلی آن شبه قاره هند است، اما در ایران در بخش هایی از چابهار، راسک، نیکشهر، سرباز و سراوان وجود دارد و در حقیقت به عنوان یک زیستگاه حاشیه ای به حساب می آید، بنابراین از نظر اقلیمی و شرایط زیستگاهی با زیستگاه اصلی این گونه تفاوت هایی دارد برای همین است که پراکنش آن در این حوزه کمتر است.

وی گفت: جمعیت گاندو در ایران حدود 500 سر تخمین زده می گردد و از ویژگی های شاخص آن پراکندگی وسیع تمساح ها در سطح منطقه است، اما عمده جمعیت آن در سد پیشین در سیستان و بلوچستان متمرکز است، یکی دیگر از ویژگی های تمساح ها این است که جمعیتشان در ایران ارتباط بسیار نزدیک با جوامع محلی دارد.

مبارکی با بیان اینکه این گونه در طبقه بندی جهانی IUCN در طبقه آسیب پذیر واقع شده است، گفت: مهم ترین عوامل تهدیدنماینده آن تخریب زیستگاه است که به اشکال مختلف مانند توسعه زمین های کشاورزی، جاده سازی، تصرف اراضی رودخانه ای، تغییر راستا رودخانه ها، سدسازی، توسعه شهری و روستایی صورت می گیرد، همچنین آلودگی منابع رودخانه ای مانند فاضلاب، سم پاشی ها، کود و سم همه به عنوان منابع آلاینده بعضی دیگر از عوامل تهدید مطرح می شوند.

وی اضافه کرد: در کشور های دیگر مانند هند یا پاکستان شکار این حیوان به عنوان عامل تهدید به شمار می رود که بیشتر برای استفاده های سنتی شکار می شوند، زیرا معتقدند گوشت تمساح خاصیت دارویی دارد و از دیگر اجزای آن نیز برای این کار استفاده می نمایند.

عضو گروه تخصصی کروکودیل وابسته به اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) ادامه داد: تغییرات اقلیم را هم باید برای گونه هایی مانند کروکودیل به عنوان تهدید متصور شد، زیرا اگر افزایش دما که حداقل یک عامل تغییر اقلیم است را در نظر بگیریم می بینیم که منجر به تغییرات در جنسیت نوزادان کروکودیل می گردد، یعنی جنسیت نوزادان این حیوان توسط دمای لانه مشخص می گردد نه ژنتیک، بنابراین افزایش دما موجب می گردد این گونه تک جنسیتی گردد، در نهایت ممکن است کروکودیل داشته باشیم، اما از لحاظ ساختاری جمعیت مناسبی نیست ممکن است تعداد زیادی ماده و یا تعداد زیادی نر باشند، در واقع تناسب جمعیتی به هم می خورد و این شرایط از لحاظ مدیریتی فاجعه است.

مبارکی به اشاره به کاهش بارندگی های در سال اخیر و پیش بینی کمبود آب در بعضی از زیستگاه ها و برکه ها تاکید نمود: با توجه به این شرایط توجه به شرایط تمساح ها و زیستگاه های آن ها نیازمند دقت بیشتری است، چون ممکن است برای تمساح ها مشکل ساز باشد از این رو حفاظت از تمساح ها و پیشگیری در برخورد با انسان نیازمند اعمال برنامه های مدیریتی خاص است.

وی ادامه داد: با توجه به ارتباط نزدیک تمساح ها با جوامع انسانی و سایر شرایط خاص حاکم بر منطقه گاهی برخورد بین تمساح و انسان گزارش می گردد، به ویژه اینکه اکنون فصل تخم گذاری تمساح ها است و تا اواخر تیرماه نوزدان متولد می شوند که در این بازه زمانی پتانسیل حمله تمساح ها زیاد می گردد در واقع در این فاصله زمانی حیوانی که مهاجم نیست برای حفاظت از تخم ها و نوزدان خود به گونه ای مهاجم تبدیل می گردد بنابراین ضروری است که جوامع محلی در این فاصله به زیستگاه تمساح ها نزدیک نشوند.

عضو گروه تخصصی کروکودیل وابسته به اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) درباره حمله تمساح به انسان گفت: تمساح ها به ندرت به انسان حمله می نمایند، اما به احشام به شدت حمله می نمایند، آن ها زمانی به انسان حمله می نمایند که در شرایط زیستگاهی سخت کم آبی و کم غذایی قرار گرفته باشند و ممکن است مثلاً دو تمساح در برکه ای باشند و تعدادی بچه در آن آب تنی نمایند که این مسئله باعث تحریک حیوان و در نهایت حمله گردد، اما این طور نیست که انسانی بیرون برکه باشد و تمساح به قصد حمله حرکت کند، همچنین در زمان تخم گذاری و یا دوران بزرک کردن بچه هایشان اگر دچار استرس شوند حمله می نمایند.

ظاهر کلی تمساح ایرانی، گاندو

بچه کروکودیل ها بین 20 تا 25 سانتی متر طول دارند. رنگ آن ها زیتونی بوده و نوار های تیره، بر روی دمشان دارند. در کروکودیل های بالغ و مسن تر، تعداد دندان ها در آرواره پایین و بالا متفاوت است. آرواره بالا 19 دندان و آرواره پایین 15 دندان دارد. در مجموع می توان گفت دندان های آن ها بین 66 تا 68 عدد است. اگر دندان های این حیوان بیفتند یا کنده شوند، دوباره درمی آیند. پا های گاندو کوتاه بوده و تنها تمساح بومی ایران و پاکستان است. همچنین رنگ بدنشان، قهوه ای روشن با علائم تیره پراکنده بر روی پوست کلفتشان است.

یک پرده عرضی داخل چشم تمساح وجود دارد که برای حضور در زیر آب مفید است. این پرده عرضی پلک سوم تمساح به حساب می آید. در سوراخ بینی گاندو ماهیچه ای وجود دارد که از بینی زیر آب محافظت می نماید. گوش گاندو به صورت شکاف باریک در عقب چشم واقع شده و پوسته ای متحرک جهت محافظت در زیر آب دارد.

در قسمت پشت سر و در ناحیه گردن، دو جفت صفحه شاخی عظیم دیده می گردد. در قسمت پا های جلوی خود پنج انگشت و در پا های عقبی چهار انگشت دارد. میانگین طول این کروکودیل ها در نر ها 3 متر و ماده ها دو متر و 45 سانتی متر و میانگین وزن آن ها 550 کیلوگرم است. عموماً تمساح های نر زودتر به بلوغ می رسند و جثه عظیم تری نسبت به تمساح ماده دارد.

گاندو قوی ترین پا ها را در میان همه تمساح ها دارد

این ویژگی به خاطر آن است که نسبت به سایر تمساح ها بیشترین راهپیمایی روی زمین را دارد. این ویژگی یک تغییر تکاملی است، زیرا منابع آبی کم و پراکنده، گاندو را مجبور نموده که برای دستیابی به منابع آبی جدید راستا های خشکی را طی نمایند و، چون بیشترین تکیه برای راه رفتن بر روی پای عقبی است، پای عقبی آن ها قوی تر است.

این گونه دارای اندام های حسی پوستی است که به فشار آب حساس است. اگر یک ماهی از کنارشان حرکت کند، به وسیله فشار آب متوجه حضور آن می گردد. این اندام حسی در همه جای بدن گاندو ها وجود دارد.

دم تمساح، نیمی از بدن آن ها را تشکیل می دهد. این دم در حرکت تمساح در آب، یاری می نماید. طول تمساح ایرانی، گاندو به 4 متر می رسد.

نحوه هضم غذا در تمساح ایرانی، به این شکل است که بیشتر طعمه خود را به تکه های عظیمی که قابل بلعیدن است، تقسیم می نماید. این حیوان، شکار های کوچک خود را می بلعد. شکار های عظیم را هم مدتی زیر آب یا آفتاب نگه می دارد تا گوشت آن شل گردد. سپس آن را تکه تکه نموده و می خورد، در نهایت اسید های گوارشی قوی حیوان، باعث هضم غذای آن ها می گردد.

طول عمر تمساح ایرانی

گاندو ها به جامانده ای از راسته کروکودیل هایی هستند که در دوره زمین شناسی مزوزوئیک، بین 225 تا 265 میلیون سال قبل زندگی می کردند. این نوع حیوان، گوشتخوار و شکارچی است که از ماهی، پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه ها، تغذیه می نماید. به دلیل کم شدن حیوانات در این ناحیه، تمساح ایرانی بیشتر از سگ های وحشی برای شکار استفاده می نماید. در مجموع هر حیوانی که در اطراف محیط زیست این حیوان پیدا گردد، می تواند طعمه آن ها گردد.

این حیوان بین 40 تا 60 سال عمر می نماید که اگر تمام شرایط زندگی این حیوان مساعد باشد، تا 60 سالگی زنده می ماند.

فصل جفت گیری تمساح ایرانی اسفندماه است. این حیوان بعد از جفت گیری تا اردیبهشت ماه حدود 25 تا 30 تخم می گذارد که تخم ها در خرداد و تیر تبدیل به نوزاد می شوند. تمساح پوزه کوتاه ایرانی یا همان گاندو، معمولاً بین 5 تا 10 سالگی خود، بالغ می گردد. متأسفانه به دلایل محیط زیستی مانند بی آبی و گرمای شدید یا طعمه حیوانات دیگر شدن (حیواناتی مانند پرندگان شکاری، مرغان ماهی خوار، بزمجه، سگ، روباه و شغال)، تنها تعداد کمی از نوزادان این حیوان (بین 5 تا 10 درصد)، به سن بلوغ می رسند. تمساح ماده در حاشیه های شنی رودخانه گودالی به عمق نیم متر حفر می نماید و در آن تخم می گذارد. فصل بارانی و موسمی را می توان فصل تخم گذاری تمساح ها دانست.

تمساح ماده در گونه تمساح ایرانی، تنها گونه ای از خزندگان ایرانی است که از تخم های خود تا هنگام به جهان آمدن و پس از آن مراقبت می نماید. پس از 60 روز نوزادان از تخم بیرون می آیند. نوزادان این حیوان از حشرات، دوزیستان کوچک و بچه ماهی ها تغذیه می نمایند.